60 ROCZNICA ŚMIERCI WŁADYSŁAWA BRONIEWSKIEGO.

17.12.1897-10.02.1962

Choć jego nazwisko jest słynne, to w gruncie rzeczy jest jednym z najmniej znanych poetów XX wieku. Był cenzurowany w II Rzeczypospolitej i w Polsce powojennej. Komuniści, chcąc w nim widzieć piewcę ustroju, marginalizowali osobisty nurt twórczości i pomijali krytykę Związku Radzieckiego. Usuwali też z biografii poety fakt służby w Legionach i w armii Andersa.

• urodził się w rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych
• jako młody człowiek należał do organizacji, które były pod wpływem PPS kierowanej przez Józefa Piłsudskiego
• był w Legionach Polskich
• po kryzysie przysięgowym został osadzony w obozie internowania w Szczypiornie
• po zwolnieniu zdał maturę i dostał się na Uniwersytet Warszawski
• działał w konspiracji w Polskiej Organizacji Wojskowej
• brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, za zasługi wojenne otrzymał order Virtuti Militari oraz czterokrotnie Krzyż Walecznych
• po odzyskaniu niepodległości zbliżył się do Komunistycznej Partii Polski, opublikował przekład wiersza Majakowskiego Poeta robotnik, i to uznał za debiut literacki
• tłumaczeniem zajmował się całe życie, przekładał Błoka, Jesiennina, Pasternaka oraz Brechta
• w 1929 roku ożenił się z Janiną Kuning z którą miał córkę Joannę(Ankę), małżeństwo rozpadło się w 1938 r.

Janina Broniewska pisarka, autorka powieści dla dzieci i młodzieży min. takich jak: O człowieku, który się kulom nie kłaniał, Filip i jego załoga na kółkach.

• w 1931 został aresztowany po opublikowaniu protestu przeciw torturowaniu więźniów politycznych, wyszedł dzięki pomocy Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego
• w 1933 r. związał się z Ireną Hellman
• w 1939 r. w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim opublikował wiersz Bagnet na broń
• zgłosił się na ochotnika do wojska ale nie brał udziału w walkach
• był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa, nie mógł się z tym pogodzić, czemu dał wyraz w swojej późniejszej twórczości więziennej spisanej po wrześniu 1941
• w styczniu 1940 r został aresztowany przez NKWD, przebywał w Moskwie. Saratowie i Ałma-Acie
• został wypuszczony z więzienia w ramach amnestii wynikającej z układu Sikorski-Majski
• wstąpił do armii polskiej formowanej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa, był w Iranie, Iraku i Palestynie
• z tego okresu pochodzą jego antysowieckie wiersze min. Homo sapiens podejmujący temat zbrodni katyńskiej
• do kraju wrócił w listopadzie 1945 r., początkowa mieszkał w Łodzi później przeniósł się do Warszawy, na początku nie chciał wracać, miał już wizę brytyjską lecz gdy otrzymał informację, że jego partnerka aktorka Maria Zarębińska, z którą związał się przed wojną przeżyła Oświęcim wrócił
• W sierpniu 1946 roku wyjechali razem do kliniki w Zurychu. Kuracja była niezwykle droga. By zdobyć pieniądze, poeta pisał propagandowe wiersze, przemawiał na wiecach, podróżował po kraju i wychwalał nowy ustrój. Zakochani wzięli w klinice symboliczny ślub.

Władysław Broniewski i Maria Zarębińska w klinice Hirslanden w Zurychu. Fot. autor nieznany / archiwum Muzeum Władysława Broniewskiego

• Maria Zarębińska zmarła w Zurychu 5 lipca 1947 roku. Poeta przywiózł urnę z jej prochami do Polski. W 1948 roku napisał w wierszu Do umarłej
• w czasie stalinizmu był poetą zaangażowanym w budowę nowej rzeczywistości choć nie należał do żadnej partii, był członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina ale odmówił napisania słów nowego hymnu polskiego o co go prosił Bolesław Bierut
• ponownie się ożenił , jego żoną została Wanda
• w 1954 r. w wyniku zatruciem gazem tragicznie zmarła jego córka z pierwszego małżeństwa Joanna(Anka), której śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę, stworzył wtedy cykl wierzy porównywany z trenami Jana Kochanowskiego

Fot. Fundacja Ośrodka Karta. Władysław Broniewski z córką Joanną - Anką.

Źródło: Polona.pl
Portret Władysława Broniewskiego z córkami: Joanną Broniewską-Kozicką i Marią Broniewską-Pijanowską - córką Marii Zarębińskiej

• na 25 lecie pracy twórczej otrzymał willę na Starym Mokotowie, teraz tam mieści się jego muzeum

• miał problemy z alkoholem, mówił o sobie: Broniewski jestem. Polak, katolik, alkoholik.
• zmarł na raka krtani w Warszawie, został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

TWÓRCZOŚĆ WŁADYSŁAWA BRONIEWSKIEGO

Twórczość Broniewskiego była silnie związana z biografią i przekonaniami ideowymi poety. Najbardziej znany jest jej nurt "proletariacki", obejmujący takie wiersze, jak "Czerwony sztandar", "Ballada o placu Teatralnym" czy "Na śmierć rewolucjonisty". Oprócz tego w dorobku poety znajduje się liryka osobista, erotyki i nastrojowe utwory poświęcone pięknu krajobrazu. Liryka Broniewskiego jest silnie nacechowana emocjonalnie, wyraża całe spektrum doznań – od euforii, przez melancholię i zniechęcenie, po depresję (częsty motyw śmierci, w tym samobójczej).

Po 1989 roku wiersze Broniewskiego zniknęły stopniowo z list lektur szkolnych i podręczników. Dziś poeta jest na nowo odkrywany przez twórców i krytyków młodego i średniego pokolenia, a ceniony przede wszystkim za umiejętność przekazywania emocji; również jego barwna i nietypowa biografia wzbudza zainteresowanie. Uznanie budzi Broniewski przede wszystkim jako autor erotyków. Był piewcą miłości niespełnionej, w której kochankowie są oddaleni od siebie czy to z powodu barier psychicznych, czy historycznych wydarzeń czy przez śmierć.

                                                     

Różnorodna publicystyka Władysława Broniewskiego pokazuje poetę jako wnikliwego obserwatora życia kulturalnego i społecznego Drugiej Rzeczypospolitej oraz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, ale przede wszystkim jako człowieka stojącego na pierwszej linii wydarzeń. Broniewski pisze nie tylko o literaturze, filmie i teatrze, ale komentuje także wydarzenia historyczne, analizuje dramatyczne zagubienie ideowe młodzieży akademickiej u progu niepodległości, omawia wątpliwości związane z sytuacją Polski na przełomie lat 30. XX wieku, z przerażeniem obserwuje niewygasłą pomimo doświadczeń II wojny światowej i Zagłady atmosferę antysemityzmu.

Listy

Pełna nieznanych informacji, fascynujących zwrotów akcji historia zamknięta w listach Władysława i Janiny Broniewskich ujawnia nowe oblicze romantycznego poety, mężczyzny tradycjonalisty, który nie potrafi zaakceptować feministycznych pasji niezależnej żony.

Broniewscy poznali się w 1925 roku w mieszkaniu, które Janina wraz z przyjaciółką, Haliną Koszutską, wynajmowały na ulicy Pięknej w Warszawie, na jednym ze spotkań lewicującej młodzieży. Początek znajomości jest jednocześnie początkiem korespondencji, która ujawnia wszystkie etapy ich związku: czas narzeczeństwa, wahań, wyznań, pierwsze listy małżeńskie, próby porozumienia, poważny kryzys, jakim był związek poety z Ireną Hellman, aż wreszcie ostatni etap-przyjaźń i bliskość, która wypełniła ich życie do końca. Miłość jest nieprzyjemna zawiera listy Władysława Broniewskiego, pochodzące ze zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, i nieudostępnione do tej pory nigdy do wglądu listy Janiny Broniewskiej z archiwum prywatnego Ewy Zawistowskiej, wnuczki Broniewskich.

Broniewski w potrzasku uczuć to historia romansu Władysława Broniewskiego i Ireny Helman. Zachowane listy kochanków opowiadają po latach ich własnymi słowami o płomiennym uczuciu, ale także o codziennym życiu. Pożółkłe karty zdradzają nieznany dotąd bliżej fragment biografii poety. Zarówno Broniewski, jak i Irena Helman pisali emocjonalnie, wplatając w wyznania miłosne opisy wszystkiego, co ich wówczas dotykało, interesowało. Dostajemy relację z niemal każdego tygodnia.

Z pewnością ciekawe dla Czytelnika będą informacje dotyczące wyjazdu Broniewskiego do ZSRR czy też próby wyjaśnienia i usprawiedliwienia się przed kochanką ze swoich komunistycznych sympatii. Inne interesująco zarysowane wątki tej korespondencji to proza życia poety łączącego pracę twórczą z pogonią za zarobkiem, jego zawiłe relacje z żoną Janiną, czy pokazana w nowym kontekście słabość pisarza do córki Anki.

Niezwykle interesująca jest także fabuła tworząca tło dla tego romansu. Dość drobiazgowo opisany został pojedynek Broniewskiego z bratem Ireny Helman. Zdarzenie obfitowało w dramatyczne zwroty akcji, a pozostałością po pojedynku jest pęczek włosów Broniewskiego, który został odcięty szablą przez brata kochanki.

Listy Władysława i Wandy Broniewskich obejmują czas powojenny, niezwykle ciekawy ze względu na drogę Broniewskiego, który po powrocie z Anglii i śmierci wieloletniej przyjaciółki Marii Zarębińskiej próbował wpisać się w nową polską powojenną rzeczywistość. Kontakty literackie, znajomości polityczne, ówczesne układy, układziki, wyjazdy zagraniczne promujące polską literaturę, a w istocie sprowadzające się do kilkutygodniowych pobytów turystycznych w Rzymie, Paryżu i wreszcie w osławionej Bułgarii... A obok zewnętrznego toczy się intensywne życie wewnętrzne, bywa że nie „po linii”. Wyłaniają się tu nie tylko prywatne rozterki, ale też cały wachlarz kontekstów i obserwacji politycznych oraz historycznych. Korespondencja pokazuje zarazem mechanizmy, jakie wykorzystywano w czasach PRL-u wspierania twórczości literackiej oraz przywileje towarzyszące wybranym twórcom: zagraniczne sanatoria, wille ofiarowane przez państwo, wysokie zarobki... Pośrednio jest to również sugestywna charakterystyka ówczesnego środowiska intelektualnego i artystycznego.

Książki o Broniewskim.

Ewa Zawistowska, wnuczka Władysława Broniewskiego, przez lata rozdzielała jego postać na "prywatnego" dziadka Władka i "oficjalnego" poetę ze szkolnych podręczników. Swojej matki Anki, młodo zmarłej ukochanej córki Broniewskiego, nie pamiętała zupełnie. Po pamięć i wiedzę o nich wyruszyła w literacką podróż w głąb zatrzaśniętego w skrzyni archiwum rodzinnego.

Z nieznanych dotąd listów, zdjęć i dokumentów autorka układa historię swojej niezwykłej rodziny. W jej barwnej opowieści powraca też powojenny świat literacki i filmowy oraz skomplikowana rzeczywistość lat pięćdziesiątych.

Wnuczka Broniewskiego nie unika trudnych tematów - takich jak alkoholizm dziadka, jego poemat o Stalinie, choroba matki i okoliczności jej śmierci czy komunizm babki.

Listy pokazują ogromną miłość Broniewskiego do Anki i niebanalną więź, jaka ich łączyła. Dokumenty ujawniają ciekawe, czasem burzliwe kulisy wspólnej pracy ojca i córki nad filmem "Wisła", którego realizację przerwała śmierć 24-letniej reżyserki.

W tle widać - zatrzymaną w odległych czasach stalinowskich - całą rodzinę. Tacy, jacy byli na co dzień. W rolach ojców, córek, matek i dziadków. Jak mieszkali, pracowali, spędzali wakacje. O czym myśleli, w co wierzyli.

Unikatowe materiały z rodzinnego archiwum i barwna opowieść o niedającym się zaszufladkować poecie z krwi i kości.

Pierwsza kompletna, oparta na materiałach źródłowych biografia Władysława Broniewskiego, ukazująca jego skomplikowane losy, fascynacje i rozczarowania polityczne, nieprzejednaną postawę polskiego patrioty, mimo pozorów uległości wobec władzy i nacisków politycznych. Wiele przytoczonych wierszy ukazuje, jak bardzo twórczość poety osadzona była w świecie osobistych doznań, przeżyć i przemyśleń, a nie była wynikiem koniunkturalnych rozgrywek. Bogaty materiał ilustracyjny.

Broniewski widziany oczami rodziny, przyjaciół i znajomych. Barwnie, czasem zabawnie, często bardzo osobiście wspominają poetę Kira Gałczyńska, Stefania Grodzieńska, Monika Warneńska, Erwin Axer, Bohdan Drozdowski, Jerzy Giedroyc, Piotr Parandowski, Wiktor Woroszylski oraz żony – Janina i Wanda, przybrana córka Maria Broniewska-Pijanowska, wnuczka Ewa Zawistowska i inni.

Wspomnienia zilustrowane zostały m.in. nieznanymi dokumentami i fotografiami.