24.05.1878 - 18.03.1943
- Helena Mniszkówna urodziła się 24 maja 1878 roku w majątku Kurczyce na Wołyniu (obecnie Ukraina)
Pochodziła z jednej z najstarszych rodzin szlacheckich na Podlasiu. Jak pisze A. Kosiński w "Przewodniku Heraldycznym" jest pewne, że Mniszek Tchorzniccy przed przyjęciem nazwiska Tchorzniccy używali nazwiska Mniszek i pod tym nazwiskiem cytowani są w aktach z XV wieku.
Korzenie (michal-razniewski.blogspot.com)
- Otrzymała bardzo staranne wychowanie domowe - jej rodzina była zamożna Władała swobodnie czterema językami obcymi, miała nauczycieli malarstwa i gry na fortepianie. Jako dziecko również sporo podróżowała
- Po raz pierwszy wyszła za mąż, mając zaledwie 19 lat - jej mężem został Władysław Chyżyński. Para niedługo po ślubie przeniosła się na Litwę. Z małżeństwa pochodziły dwie córki - Janina i Maria .W 1903 roku Mniszkówna owdowiała. Po śmierci męża, wróciła na Podlasie do majątku rodziców – do Sabni koło Sokołowa Podlaskiego
- To tu powstała jej najsłynniejsza powieść. Składająca się z dwóch tomów „Trędowata” ukazała się w 1909 r., w jej wydaniu pomógł finansowo ojciec Heleny. Rękopis zrecenzował Bolesław Prus, przyjaciel z dzieciństwa stryja Mniszkówny, który wystawił powieści pozytywną ocenę. Do wybuchu II wojny światowej "Trędowatą" wznawiano – uwaga! – 16 razy
Jadwiga Smosarska i Józef Węgrzyn w filmie Trędowata z 1926 r.
Niezwykłą popularność powieści doceniło również kino: pierwszym polskim filmem niemym była ekranizacja Trędowatej, w której w głównych rolach wystąpiły dwie największe gwiazdy: Jadwiga Smosarska i Józef Węgrzyn; romans sfilmowano czterokrotnie.
- W 1910 r. ponownie wyszła za mąż, za Antoniego Rawicz Radomyskiego. Małżonkowie osiedlili się w Rogalach pod Łukowem (dzisiejsze woj. lubelskie)Urodziły się kolejne córki - bliźniaczki Irena i Hanna
Od 1920 roku właścicielami majątku byli Antoni Rawicz Radomyski i jego żona Helena z Mniszek-Tchorznickich. W 1940 z majątku wypędzili Niemcy
córki Heleny ze swoją babcią Marią Miniszek Tchorznicką
- Podczas pobytu w Rogalach aktywnie włączyła się w działalność emancypacyjną kobiet stając na czele lokalnego koła ziemianek. Założyła ochronkę (zakład opiekuńczy) dla miejscowych sierot oraz przedszkole i szk. dla dzieci pracowników folwarku w Rogalach
- Część dochodów uzyskanych ze sprzedaży tytułów przekazywała na rzecz znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej literatów. Należała do Przysposobienia Wojskowego. Podczas I woj. świat. przyjmowała do Rogal na rekonwalescencję rannych żołnierzy pol. w służbie obcych armii. W wolnych chwilach oddawała się pasji malowania obrazów oraz gry na fortepianie
- W 1920 r. przeprowadziła się wraz z drugim mężem do gosp. we wsi Kuchary k. Drobina (ob. pow. płocki, woj. mazowieckie), gdzie w 1931 r. ponownie owdowiała.
- W okresie międzywojennym ze względu na krytykę środowiska lit. stylu twórczości, nie udzielała się publicznie poświęcając czas pisaniu kolejnych powieści.
- Po wybuchu II woj. świat. została przez Niemców pozbawiona prawa do majątku i wygnana z Kuchar (1940). Powróciła wraz z c. do rodzinnego folwarku w Sabniach, gdzie rezydowała wówczas jej siostra Justyna Moniuszko. Pod koniec życia podupadła na zdrowiu, po drugim wylewie krwi do mózgu poruszała się na wózku inwalidzkim.
Zmarła 18 III 1943 r. w Sabniach. Spoczęła na przykościelnym cmentarzu rodzinnym w miejscowości Zambrów (ob. gm. Sabnie, pow. sokołowski, woj. mazowieckie).
- W gminie Sabnie. Imię Heleny Mniszek nadano Zespołowi Szkół w Sabniach. Przed Urzędem Gminy Sabnie stoi poświęcony pisarce obelisk, a w herbie gminy Sabnie znajduje się otwarta książka - nawiązująca do autorki „Trędowatej”.
JAKA BYŁA? ( wspomnienia córek )
- ładnie się ubierała
- dużo czytała ( kochała książki Sienkiewicza zwłaszcza trylogię)
Miała w swojej bibliotece ponad 3 tysiące książek - dzieła najlepszych pisarzy. Tłumaczenia oraz oryginały w obcych językach.
Matka była kobietą zacną, przywiązaną do męża i dzieci. Uwielbiała wieś - zresztą chyba najlepiej się tam czuła. I tam przez całe swoje życie mieszkała. Jak już wspomniałam była wielką patriotką.
Tekst Marii Fickiej
Korzenie (michal-razniewski.blogspot.com)
- lubiła samotne spacery i podróże
- lubiła kwiaty i malowała je
- pięknie grała na fortepianie.
- ulubiony kompozytor : Beethoven
- dowcipna, pogodna, wesoła.
- Była wrażliwa i egzaltowana. Wszystko przeżywała intensywnie
- Miała ogromne poczucie sprawiedliwości
POZOSTAŁE POWIEŚCI:
Trędowata, Kraków 1909; prawdopodobnie 16 wydań do 1938 roku, ostatnie:
Ordynat Michorowski, 1910
Zaszumiały Pióra, 1911
Panicz, 1912
Książęta boru, 1912
Prymicja (nowela), 1912
Gehenna, 1914
Czciciele szatana, 1918
Verte – 1912/20, 5 wydań do 1927.; Poznań, 1921
Pluton i Persefona. Baśń fantastyczna na tle mitologicznym, , 1919
Pustelnik,1919
Prawa ludzi, 1922
Sfinks, 1922
Królowa Gizella 1925
Dziedzictwo, 1927
Z ziemi łez i krwi, 1927
Kwiat magnolii, 1928
Powojenni, 1929
Magnesy serc, 1930
Słońce – wydana po raz pierwszy w 1993 roku po rekonstrukcji z rękopisu
Smak miłości, ostania powieść pisarki, 1938/39 (dokończona w 1941r.)
W 1951 roku wszystkie jej utwory zostały objęte w Polsce zapisem cenzury. Książek Mniszkówny nie wznawiano, a wydane wcześniej pozycje wycofano z bibliotek. Wróciły do nich dopiero w 1956 roku.
Zakaz "Trędowatej" zniesiono w 1972 roku, a kolejną filmową wersję tej książki stworzył cztery lata później Jerzy Hoffman.
„Bezsporną jej zasługą był fakt, że poprzez swoje ckliwe powieści powiodła o krok naprzód prymitywnego czytelnika do nowoczesnej literatury".
prof. J. Krzyżanowski
