Jedna z najbardziej znanych i ambitnych przedstawicielek polskiego pozytywizmu. Pisała o sprawach najuboższych, często upośledzonych przez prawo i społeczeństwo, odepchniętych od rodziny, samotnych kobiet, znaczeniu pracy, sprawach miasta i oświaty. 18 maja przypada 111 rocznica jej śmierci.
- Urodziła się jako Elżbieta Pawłowska, młodsza córka adwokata Benedykta Pawłowskiego i jego drugiej żony – Franciszki z Kamieńskich. Ojciec, o zainteresowaniach intelektualnych i wysokiej kulturze, zgromadził w domu rodzinnym cenną galerię obrazów oraz bibliotekę liczącą kilka tysięcy tomów. Zmarł jednak, gdy Elżbieta miała 3 lata. Majątek na Milkowszczyźnie wydzierżawiono, a mieszkańcy przenieśli się do Grodna i zamieszkali w parterowym domu przy ulicy Brygidzkiej
- Naukę na poziomie podstawowym pobierała u guwernantek, następnie pięć lat spędziła na pensji dla dziewcząt w Warszawie - gdzie poznała i zaprzyjaźnila się z Marią Konopnicką.
- Miała zaledwie szesnaście lat, kiedy wydano ją za mąż za Piotra Orzeszkę, który według ówczesnych wyobrażeń był już starszym człowiekiem (ponad trzydziestoletnim). Posiadał duży majątek w Ludwinowie. W majątku tym zafascynowana wsią i wiejskim ludem z młodszym bratem męża zakłada szkołę wiejską - czego jej konserwatywny mąż nie popierał.
- Zaangażowała się w tajną działalność polityczną przed i w czasie Powstania styczniowego 1863 roku Uważała, że jest to walka nie tylko o niepodległość ale o demokrację i wyzwolenie chłopów. Cudem uniknęła więzienia a jej mąż za karę udzielenia schronienia Romualdowi Trauguttowi został aresztowany i zesłany na Syberię, a jego majątek skonfiskowany . E. Orzeszkowa wbrew pierwotnym postanowieniom nie pojechała za nim, lecz na początku 1864 przeniosła się do Milkowszczyzny i wszczęła proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa.
- Nie radząc sobie z zarządzaniem majątkiem ziemskim, po naradach z jednym z jej przyjaciół – prawnikiem Stanisławem Nahorskim, zdecydowała się na sprzedaż swojego rodzinnego majątku.
- Od roku 1869 Eliza Orzeszkowa zamieszkała w Grodnie. Została oddana pod nadzór policyjny z powodu swojej "pracy organicznej" w duchu pozytywistycznym i prowadzenia polskiego wydawnictwa w Wilnie. Była aktywna jako pisarka i publicystka ( jeden z jej artykułów - był atakiem na Josepha Conrada, któremu zarzucała zdradę języka ojczystego)
- Na uwagę zasługują Marta, Pan Graba, Meir Ezofowicz Powstaje najważniejsza powieść Nad Niemnem oraz pokrewna tematycznie – Cham (1888), Pamiętnik Wacławy (1884),nowele Dobra pani, A...B...C... oraz Tadeusz. Ciekawa jest także powieść Dwa bieguny (1893) oraz Bene nati (1891). W swej twórczości przeciwstawiała się romantyzmowi i potępiała fantazję, żądając od literatury prawdopodobieństwa życiowego.
- Wiele uwagi poświęciła E. Orzeszkowa roślinom krajowym, które skrzętnie zbierała, suszyła, starała się poznać ich właściwości, jako też nazwy dawane im przez lud, miejscowy. Sporo notatek i część zielnika E. Orzeszkowej przechowuje się w zbiorach Muzeum Państwowego w Grodnie. Część notatek posłużyła E. Orzeszkowej do Jej pracy na ogół mało znanej pod tytułem„ Ludzie i kwiaty nad Niemnem”.
- Niektóre książki autorki były oprawne w tkaniny własnego Jej wyrobu i hafty.
- Pisarka używała różnych pseudonimów i swoje dzieła podpisywała jako „E.O.”, „Bąk (z Wa-Lit-No)”, „Li...ka” czy „Gabriela Litwinka” – rzadko jako po prostu Eliza Orzeszkowa.
- W roku 1894 Eliza Orzeszkowa wyszła za mąż za wieloletniego przyjaciela – Stanisława Nahorskiego. Poświęcała wiele czasu na akcje filantropijne i społeczne. Korespondowała z wieloma wybitnymi osobistościami ówczesnego życia społecznego i literackiego, takimi jak Leopold Méyet oraz Zygmunt Miłkowski
- W 1904 roku wraz z Henrykiem Sienkiewiczem kandydowała do literackiej nagrody Nobla. Jej utwory wywoływały wielkie poruszenie. Mówiono, że "O ile w tekstach Sienkiewicza bije szlachetne, polskie serce, to w twórczości Elizy Orzeszkowej bije serce człowieka".
- Zmarła 18 maja 1910 roku po ciężkiej chorobie serca. Pochowano ją w Grodnie 23 maja. Początkowo odmówiono jej pogrzebu - była niepraktykująca. Dopiero dzięki interwencji biskupa pochowano ją w Grodnie na cmentarzu farnym. Jeden z mówców żałobnych, Józef Kotarbiński, również znany pisarz, powiedział nad jej trumną: Ona była żywą mądrością i czującym sercem całej epoki..
A. Regulski, 1876
Rodzice:
Cytaty:
"Kto wiele ściga, mało dogoni." - Nad Niemnem"Ludzka głupota to wielki i wieczny kamień. Większy od ludzkiej złości." - Nad Niemnem
"Głęboko trzeba kopać, aby wodę znaleźć, a tym bardziej człowieka, żebyś nie wiedzieć wiele lat z nim przebywał, jeszcze wszystkich skrytości jego nie rozpoznasz..." - Nad Niemnem
"Przeznaczenie stoi za ludźmi, welonem tajemnicy zasłonięte, i w dłoni trzyma kołczan z tysiącem zdarzeń..." - Gloria victis
"Ludzkie oczy mówią czasem gorsze rzeczy jak usta" - Meir Ezofowicz
ŹRÓDŁO:
Historia literatury polskiej/ Cz. Miłosz
www.polityka.pl
www.harodnica.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz